Tigres UANL ўйинчиси Луис Хинонес 2021 йил февралида Доҳадаги “Қатар Эдьюкейшн Сити” стадионида бўлиб ўтган FIFA клублар ўртасидаги жаҳон чемпионати ярим финалида устидан сув қуймоқда.

ЖЧ-2022: Саҳродаги стадионни совутишнинг ажойиб йўллари

Форс Кўрфазида жойлашган Қатарнинг футбол бўйича 2022 йилги жаҳон чемпионатига мезбонлик қилиш ҳуқуқини қўлга киритиши кўпчиликни ҳайратда қолдирди. Чунки амирликдаги инсон ҳуқуқлари билан боғлиқ аҳволдан тортиб, реал логистика қийинчиликларигача муаммолар оз эмасди. Дейлик, ҳаво ҳарорати 40°C дан юқори бўлганида қандай қилиб футбол ўйнаш ёки икки соат стадионда ўтириш мумкин?

Турнирни қишга кўчириш мумкин эди. Аммо саҳроларга бой бу давлат жаҳон тажрибасини янги технологиялар билан бойитишга ваъда берди. Улар ҳатто энг иссиқ давлатларда ҳам йирик спорт тадбирларини йил бўйи ўтказишга имкон беради. Қатарлик футболчи Ҳожар Солиҳнинг айтишича, иссиқлик ва намлик боис, минтақада футбол ўйнаш осон эмас.

Ўйинчилар ва томошабинлар учун ортиқча харажатларсиз қандай қилиб қулайлик яратиш мумкин?

"Ал-Жануб" стадионининг ҳаводан кўриниши, қизил ўқлар иссиқ ҳаво оқимларини кўрсатиб турибди

Майдон ва трибуналарни салқин сақлаш эса, янада янгича ёндашувларни талаб қилади. Келинг, ичкарига қараймиз.

Учрашув кунлари трибуналар 40000 томошабинга тўлади. Уларнинг ҳар бири иссиқлик ва намлик манбаидир.

Ҳаво ҳарорати ва одамлар ишлаб чиқарадиган иссиқликнинг дамни қайтарувчи аралашмаси самарали совутиш тизимини талаб қилади.

Трибуналардаги мухлислар ҳар бир ўриндиқ остидаги тешиклар орқали ҳаво етказиб бериш воситасида иссиқдан ҳимоя қилинади.

Душ гўшагининг бошига ўхшаш нозуллар ҳавонинг тарқалиши ва томошабинларни қамраб олишга имкон беради.

Ҳаво оқими эса, юзингизга уфуриб турувчи самолётдагисидан фарқли тарзда майин ва ёйилувчан бўлади.

Мухлислар билан боғлиқ муаммо ҳал бўлди. Футболчилар нима қилишади?

Замонавий футболчилар бир ўйинда 10 км дан ортиқ масофани босиб ўтишлари мумкин. Бу жараёнда улар тер билан уч литргача суюқлик йўқотишади. Шу боис, тана ҳароратлари мўътадил ва сувга тўйинган бўлишлари лозим.

Қатардаги "Ал-Жануб" стадионининг ички қисмини кўрсатувчи график тасвир, совуқликни акс эттириш учун учун майдон ва трибуналар кўк рангда берилган

Қатарнинг нам ҳавосида тер камроқ буғланади ва бунинг оқибатида тана қизиб кетиши мумкин. Бунинг эса, иссиқ уриши каби нохуш муаммоларни юзага келтириши хавфи бор.

Шу боис, Қатардаги биринчилик ўйинлари чоғида майдон узра совуқ ҳаво қатламини пайдо қилиш учун унга салқин ҳаво тўғридан-тўғри пуркалади.

Тизимни ишлаб чиқаришга ёрдам берган ҳавони совутиш бўйича мутахассис Саид Абдул Ғанининг айтишича, вентиляцион тизимларнинг жойлашув бурчаги, совуқ ҳавонинг қаердан ва қандай берилиши сабаб, ўйинчилар майдонда қилт этган елни ҳам сезишмайди.

Натижада майдон ичкарисида ердан ёки трибунадан икки метрча баландликда совуқ ҳаво пуфаги пайдо бўлади. Бу салқин ҳавонинг саҳро осмонига кўтарилиб кетишининг олдини олади.

Қайта исиган совуқ ҳаво эса, ўрта қаватдаги махсус ютгичлар ёрдамида сўриб олинади.

Кейин бу ҳаво фильтрланади, майдонга қайта пуркалади ва циркуляция шу тариқа якунланади.

Совуқ сув иссиқликни ўзига сингдиргач, у 3 км узоқликдаги сиғими 40000 литрлик махсус бакка қуйилади. У ерда яна совутилади ва кейинги кунги ўйинга тайёр бўлади.

Графика - қуёш панеллари билан стадионнинг ён кўриниши

Бутун совутиш тизими Қатар пойтахти Доҳа марказидан 80 км узоқликда яқинда қурилган қуёш станцияси томонидан қувватланади.

Др Совуқ

Мазкур тизим муаллифи, фан доктори Сауд Абдул Ғанининг Би-би-сига айтишича, Қатар жаҳон чемпионати ортидан ҳам мамлакатга хизмат қиладиган технология яратмоқчи.

Унинг сўзларига кўра, "термокомфорт" концепциясини ишлаб чиқиш - имкон қадар кўпчилик учун қулай муҳит яратиш учун йиллар кетган. Қатарда бўлиб ўтган 2019 йилги енгил атлетика бўйича жаҳон чемпионати иштирокчилари ва мухлислари билан олиб борилган суҳбатлар футбол бўйича дунё биринчилиги учун мақбул дизайнни яратишга ёрдам берган.

Футболчилар нима деб ўйлашади?

Би-би-си Қатар аёллар футбол терма жамоаси ҳимоячиси Ҳожар Солиҳ билан боғланди. У 11 ёшидан бери спортнинг ичида. Экстремал шароитларда олий даражадаги спорт билан шуғулланиш нима эканини жуда яхши бўлади. Футболчига кўра, майдондаги энг асосий муаммо намликдир.

Биз иссиққа ўрганиб қолганмиз. Аммо иссиқнинг устига яна нам бўлса, жуда қийин. Ҳожар Солиҳ

Ҳожар янги совутиш тизимига асосланган иккита янги стадион - "Халифа" ва "Educational City stadium"да ўйнаб кўрган.

Унинг айтишича, Қатарда йилнинг энг иссиқ ойларидан бири бўлган июнда ўйналганда, фарқ жуда катта.

Тизим экологик хавфсизми?

Қатар 2022 ташкилотчиларига кўра, бутунбошлик стадионларни совутишга кетадиган энергия қўшимча иссиқхона газларини пайдо қилмайди. Уларнинг айтишларича, бунинг учун лозим бўлган электр токи янги қуёш станциясидан олинади.

Аммо бутунбошлик турнирни экологик тоза ўтказиш - анчайин дадил даъво.

Стадионларни қуриш жараёнида ҳосил бўладиган чиқиндилар миқдори улар жами "углерод изи"нинг 90 фоизини ташкил қилади. Бошқача сўз билан айтганда, ҳавога 800000 тонна иссиқхона газлари чиқади. АҚШ Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш агентлиги ҳисоб-китобларига кўра, бу Ер юзини енгил автомобилда 80 минг марта айланиб чиққанга тенг миқдордир.

Стадионлардан ташқари бошқа омиллар, масалан, транспорт, жумладан, мухлислар Қатарга учиб келувчи парвозларнинг ҳам "углерод изи"га таъсири бўлади.

FIFA нинг таъкидлашича, турнирнинг ихчам табиати, стадионлар бир-бирига жуда яқин экани боис, Қатардаги чемпионатда ўйингоҳларга боришдан ҳавога чиқадиган заҳарли газ миқдори Россия мезбонлик қилган 2018 йилдагисининг учдан биридан камроғини ташкил қилади.

Қатарнинг "яшил" режа ва ваъдалари бутун қурилиш жараёнида ҳавога чиқарилган чиқинди газлар зарарини қоплаш учун махсус энергия лойиҳаларидан фойдаланишга асосланган.

Улар бунга қандай эришишга умид қилишаётгани ҳозирча маълум эмас. FIFA нинг айтишича, бунинг учун энергия самарадорлиги, чиқиндилардан тўғри фойдаланиш, қайта тикланадиган энергия ва эҳтимол, дарахт экиш каби турли усулларга мурожаат қилишлари мумкин. Аммо бу хусусда ҳалича аниқ бир тўхтамга келинмаган.

Бундай схемалар самарали ишлаши учун ўнлаб йиллар керак бўлиши мумкин. Би-би-сининг яқинда олиб борган тадқиқоти кўчат ўтқазиш каби айрим лойиҳаларнинг фақат қоғозда эканига далолат қилди.

Шундай экан, Қатарнинг ҳақиқатан ҳам атроф-муҳитни муҳофаза қилишга қодир бўлгани борасида бир тўхтамга келишимиз учун бироз вақт лозим бўлади.

Қатар ўлган ва оғир тан жароҳатлари олган ишчилар илова стадионларни қурган 30000 меҳнат муҳожири орасидан берилган катта инсоний талафотлар боис ҳануз танқидлар остида. Бундан ташқари, мажбурий меҳнат, оғир иш, яшаш шароитлари ва ишчилар паспортларини олиб қўйиш каби айбловлар қаршисида ҳам қолган.

Қатар бу иддаоларни рад этади. 2017 йилдан буён меҳнат муҳожирларини ҳаддан зиёд иссиқда ишлатмаслик, уларнинг иш соатларини чеклаш ва яшаш шароитларини яхшилаш чораларини кўриб келаётганини таъкидлайди. Бироқ, Халқаро Меҳнат ташкилоти тўплаган маълумотларга кўра, биргина 2021 йилнинг ўзида Қатарда жаҳон чемпионати билан боғлиқ лойиҳаларда ишлаётган жами ишчилардан 50 нафари вафот этган. 500 дан ортиқроғи жиддий тан жароҳатлари олган. Бу Қатар учун яна бир муаммо ва халқаро ҳамжамият унинг қандай ҳал этилаётганини кузатишда давом этади.

Муаллиф ва манбалар

Муаллиф ва продюсерлар: Йоханнес Делл, Леони Робертсон, Сара Файяд, Муҳаммад Ҳамдар ва Доминик Бейли
Дизайн: Марям Никан
Ишлаб чиқувчи: Кавери Бисвас ва Адам Аллен
Лойиҳа бошқарувчиси: Салли Моралес
Маслаҳатчи: Саутбэнк университети профессори Грэм Мейдмент
Суратлар: Getty, Hum3D, Ҳожар Солиҳ

Сиз учун қизиқарли бўлиши мумкин: