Tigres UANL takımının formasını giyen Luis Quinones, Şubat 2021'de Doha'daki Katar Education City Stadyumu'nda gerçekleştirilen FIFA Kulüpler Dünya Kupası yarı finali sırasında serinlemenin yolunu üzerine su dökerek buldu.

2022 Dünya Kupası: Çöldeki bir stadyum nasıl serinletilir?

2022 Dünya Kupası’nın Katar’a verilmesi kaygılara da yol açmıştı. Ülkenin insan hakları sicili ile 40 dereceyi aşan hava sıcaklıklarının oyuncuları ve taraftarları nasıl etkileyeceği gündeme gelmişti.

Çözüm yollarından birisi turnuvayı yaz aylarına dışına taşımaktı. Ancak bu zengin çöl ülkesi, dünya futboluna köklü bir miras bırakmayı vadediyor: Yıl boyunca en sıcak ülkelerde dahi tüm spor organizasyonlarında kullanılabilecek yeni bir teknoloji. Katarlı futbolcu Hajar Saleh ise sıcaklık ve nemin bölgede futbol oynamayı oldukça zorlaştırdığını söylüyor.

Peki Katar, oyuncular ve taraftarlar için konforlu bir ortamı çevreye zarar vermeden nasıl sağlayacak?

Büyük kırmızı oklarla sıcak havanın gösterildiği Al Janoub Stadyumu'nun havadan görünümü

Ancak sahayı ve tribünleri serin tutmak, başka yaratıcı çözümleri de gerektiriyor. Gelin stadın içine bakalım.

Maç günleri, her biri ısı ve nem kaynağı 40 bin kişi tribünleri dolduracak.

Katar'da etkili bir soğutma sistemi gerek. Zira hava sıcaklığı stadyum içerisindeki sıcaklıkla birleşiyor.

Tribündeki taraftarlar, koltukların altındaki havalandırma sistemiyle serinletilecek.

Duş başlığı gibi hareket eden küçük püskürtücüler, havanın dağılmasına ve izleyicilere ulaşmasına olanak tanıyor.

Bu hava akımı, insan vücudunda uçaktaki klimaların sağladığı hava akımı kadar hissedilmiyor.

Bu taraftarlar için faydalı bir sistem. Peki ya oyuncular?

Futbolcular artık müsabaka boyunca 10 kilometreden fazla koşabiliyor ve üç litre ter atabiliyor. Bu nedenle serin bir ortamda susuz kalmamaya ihtiyaç duyuyorlar.

Katar'daki Al Janoub Stadyumu'nun içini gösteren bir grafik görüntü, saha ve tribünlerin serinliği belirtilmek üzere mavi renge boyanmıştır.

Katar'ın nemli havası terin buharlaşmasını zorlaştırıyor. Bununla beraber vücut da aşırı ısınabilir, bu da hipertermi yani sıcak çarpması riski yaratabilir.

Bu yüzden Katar'da Dünya Kupası sırasında stadyumların üzerinde serin hava tabakası oluşturmak için, soğuk hava püskürtülecek.

Sistemin yaratıcılarından iklimlendirme uzmanı Dr. Saud Abdul Ghani, havalandırmaların açısının ve soğuk havanın nerede ve nasıl kalacağının hesaplandığını ve oyuncuların esinti hissetmeyeceklerini söylüyor.

Sonuçta ise gökyüzüne soğuk hava püskürtmek yerine; stadyumun içinde, yerden ve tribünlerden, iki metreden daha yüksek olmayan 18-24C arasında bir soğuk hava baloncuğu çıkacak. Peki sonra ne olacak?

Tekrar ısınacak soğuk hava da orta düzey aspiratör fanlar vasıtasıyla dışarı atılacak.

Daha sonra bu hava filtrelenecek, yeniden soğutulacak ve tekrar stadyuma pompalanacak. Böylece döngü tamamlanacak.

Soğuk su ısıyı emdikten sonra, 3 km uzaklıktaki 40 bin litrelik devasa bir depolama tankına pompalanır, burada yeniden soğutulur ve bir sonraki günün maçına hazır hale gelir.

Güneş panelleri ile stadyumun grafik yan görünümü

Tüm soğutma sisteminin kaynağı, Katar'ın başkenti Doha'nın merkezinden yaklaşık 80 km uzaklıkta, yakın zamanda inşa edilmiş bir güneş enerjisi santrali.

Dr. Cool

Sistemi tasarlayan, Dr. Saud Abdul Ghani BBC'ye yaptığı açıklamada, turnuva sonrasında da futbol dünyasına bir miras bırakmak istediklerini söyledi.

Dr. Ghani, “termal konfor” diye tanımladığı sistem için yıllarca kapsamlı araştırmalar yapıldığını söylüyor. 2019 yılında Katar’da düzenlenen Dünya Atletizm Şampiyonası’nda sporcular ve izleyicilerin görüşleri bu araştırmalara katkı sağladı. Hedef, turnuvayı izleyecek taraftarlara azami fayda sağlamak.

Oyuncular nasıl bakıyor?

BBC’ye konuşan Katar Kadın Milli Futbol Takımı’nın oyuncusu Hajar Saleh, üst düzey futbolcuların olağanüstü koşullarda nelere ihtiyaç duyduğunu iyi biliyor. 11 yaşından beri futbol oynayan Saleh, nemin en büyük zorluk olduğunu söylüyor.

“Biz sıcağa alışığız. Ama sıcak, nemle birleştiğinde çok daha zor oluyor.” Hajar Saleh

Saleh, yeni klima sistemlerine sahip iki yeni statta, Khalifa ve Educational City stadyumlarında oynanan maçlarda forma giydi.

Saleh, özellikle Katar'da yılın en sıcak aylarından Haziran'daki maçlarda bunun büyük bir fark yarattığını söylüyor.

Sistem sürdürülebilir mi?

Katar 2022’nin organizatörleri, tüm stadyumları serinletmenin ilave sera gazı emisyonlarına neden olmayacağını söylüyor. Çünkü elektriğin kaynağı yeni kurulan güneş enerji tesisi.

Turnuvanın karbon nötr olmasını sağlamak, çok daha iddialı bir hedef.

Stadyumlar inşa edilirken atmosfere tahmini 800 bin ton sera gazı salındığı sanılıyor. Bu da stadyumların karbon ayak izinin yüzde 90'ını oluşturuyor. ABD Çevre Koruma Ajansı emisyon hesaplarına göre bu, bir binek otomobilin dünya çevresinde 80 bin kez sürüldüğünde salınan sera gazına eşit.

Taraftarları Katar’a götürmek için yapılan uçuşların da çevreye etkisi var.

2018 Dünya Kupası'na ev sahipliği yapan Rusya, yüz ölçümü bakımından dünyan en büyük ülkesi; Katar ise en küçük ülkelerden biri. FIFA yetkilileri, turnuva sırasında ülke içinde yapılacak seyahatlerden kaynaklanacak emisyonların, dört yıl öncesinde üretilene kıyasla üçte bir oranında daha az olacağını söylüyor.

Katar'ın "Yeşil Dünya Kupası" vaadi, turnuva sırasında atmosfere salınan karbon emisyonuna karşılık, aynı miktarda karbon tasarrufu sağlanmasına dayanıyor.

Şu ana kadar organizatörlerin bunu nasıl başarmayı hedefledikleri çok net değil. FIFA yetkilileri, Dünya Kupası emisyonlarını telafi için enerji verimliliği, atık yönetimi, yenilenebilir enerji ve muhtemelen ağaç dikme gibi farklı teknolojiler kullandıklarını söylüyor. Ancak, bu projelerden hangilerinin onaylandığı henüz bilinmiyor.

Böylesi projelerin karbon yakalamada etkili olması onlarca yıl sürebilir. Yakın tarihli bir BBC araştırmasına göre, karbon denkleştirme için dikilen bazı ormanlar yalnızca kağıt üzerinde var.

Bu nedenle, Katar'ın "yeşil hedeflerine" gerçekten ulaşıp ulaşmadığını veya sürdürülebilirlik iddialarının içinin boş olup olmadığını anlamamız biraz zaman alacak.

Katar'da stadyumların inşası için 30 bin göçmen işçi çalıştı. Çok sayıda işçi öldü ya da ağır yaralandı. Katar'a işçileri zorla ve kötü koşullarda çalıştırma, ücretlerini ödememe ve pasaportlarına el koyma dahil çok sayıda suçlama yöneltildi. Katar ise tüm bu suçlamaları reddediyor.

Katar hükümeti yetkilileri ise 2017’den beri göçmen işçileri aşırı sıcakta çalışmaktan koruduklarını, işçilerin konaklama koşullarını iyileştirmek için önlem aldıklarını söylüyor. Ancak Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) verilerine göre, sadece 2021'de Dünya Kupası ile bağlantılı projelerde 50 işçi öldü, 500’den fazla işçi de yaralandı.

Haber: Johannes Dell, Leoni Robertson, Sara Fayyad, Mohamad Hamdar ve Dominic Bailey
Tasarlayan: Maryam Nikan ve Gerry Fletcher
Geliştiren: Kaveri Biswas ve Adam Allen
Proje yönetimi: Sally Morales
Danışman: Profesör Graeme Maidment, London Southbank Üniversitesi
Görseller: Getty, Hum3D, Hajar Saleh

Bunlar da ilginizi çekebilir